सनातन सञ्चार गृह डेक्स,काठमाडौं
मंसिर २६ बुधबार ।
तराई–मधेशको समृद्ध इतिहास र परम्पराको अभिन्न अंश गढीमाई मेला नेपालमा मात्र नभई दक्षिण एशियाका देशहरूमा समेत लोकप्रिय छ । हरेक पाँच वर्षमा बाराको बरियारपुरस्थित गढीमाई मन्दिरमा लाग्ने यो मेला धार्मिक, सांस्कृतिक र आर्थिक दृष्टिकोणले अत्यन्त महत्वपूर्ण छ ।
गढीमाई मेला २०८१ अहिले धूमधामका साथ भइरहेको छ । बाराको गढीमाई मन्दिर परिसरमा लाखौं श्रद्धालुहरूको उपस्थिति देखिन्छ । मेला श्रद्धा, आस्था र परम्परागत संस्कृतिको संगम बनेको छ । मेला स्थलमा विभिन्न धार्मिक अनुष्ठान, पूजा र सांस्कृतिक कार्यक्रमहरू भइरहेका छन् ।
भक्तजनहरूको भिड र उनीहरूको आस्थाले गढीमाईलाई नेपालकै मात्र नभई अन्तर्राष्ट्रिय श्रद्धाको केन्द्र बनाएको छ । भारत लगायत विभिन्न देशबाट आएका तीर्थयात्रीहरूले मेलालाई थप आकर्षक बनाएका छन् । यस पटकको मेलामा सुरक्षाको विशेष व्यवस्था, सरसफाइ अभियान र मेलाको व्यवस्थापन थप प्रभावकारी बनाइएको छ ।
आस्थाको केन्द्र
गढीमाई मेला गढीमाई देवीको सम्मान र पूजा गर्न आयोजना गरिन्छ । देवीलाई शक्ति र समृद्धिको प्रतीक मानिन्छ, र भक्तजनहरूले भाकल पूरा गर्न मन्दिरमा बलि चढाउँछन् । मेलामा सहभागी हुने श्रद्धालुहरू देवी प्रति आफ्नो विश्वास प्रकट गर्दै आशीर्वाद प्राप्त गर्न विभिन्न माध्यमबाट पूजा–आराधना गर्छन् ।
भौगोलिक विस्तार
गढीमाई मेलाको प्रभाव बाराको सीमाभन्दा टाढासम्म फैलिएको छ । महोत्तरीदेखि सर्लाही र रौतहट सम्मका स्थानीय मन्दिरहरूमा पनि गढीमाई मेलाका छुट्टाछुट्टै आयोजनाहरू हुन्छन् । भारतको बिहार र उत्तर प्रदेशका बज्जिका भाषी क्षेत्रका हजारौँ भक्तजनहरू समेत यस मेलामा सहभागी हुन नेपाल आउँछन् । यसले गढीमाई मेलालाई धार्मिक आस्थाको मात्र नभई क्षेत्रीय एकताको प्रतीक पनि बनाएको छ ।
लोक संस्कृतिसँगको सम्बन्ध
गढीमाई मेला विशुद्ध लोक संस्कृतिमा आधारित छ । यस मेलाको पूजापद्धति विशेष शास्त्रीय विधिहरूमा सीमित छैन । प्रत्येक मन्दिरमा स्थानीय पुजारीहरूले परम्परागत तरिकाले पूजा गर्छन् । बलि प्रथामा आधारित यो परम्परा देवी प्रति समर्पणको प्रतीक मानिन्छ । यसरी गढीमाई मेलाले क्षेत्रीय लोक संस्कृतिलाई जीवन्त राख्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।
सामाजिक प्रभाव र आर्थिक महत्त्व
मेलाले स्थानीय समुदायमा गहिरो सामाजिक प्रभाव पारेको छ । मेलाको तयारी र सञ्चालनले गाउँ तथा शहरका जनजीवनमा ठोस परिवर्तन ल्याएको देख्न सकिन्छ ।
आर्थिक अवसर
मेलाले स्थानीय व्यापार, कृषि र पशुपालनमा उल्लेखनीय योगदान पुर्याएको छ । बोकाच्यांग्रा, परेवा, राँगा जस्ता जनावरहरूको व्यापार निकै फस्ट्याएको छ । किसानहरूले मेलालाई लक्ष्य गर्दै यी पशुहरूको पालन पोषण गरेका छन्, जसले ग्रामीण अर्थतन्त्रलाई चलायमान बनाएको छ ।
सामाजिक सम्बन्ध
मेलाको अवसरले समुदायमा आपसी सम्बन्धलाई थप बलियो बनाएको छ । आफन्तहरूसँग मिलन र भेटघाटको माध्यम बनेर मेलाले पारिवारिक र सामाजिक सम्बन्धहरूलाई पुनःनिर्माण गर्न भूमिका खेलेको देखिन्छ ।
विवाद र चेतना
बलि प्रथाका कारण गढीमाई मेला विवादको केन्द्रमा रहँदै आएको छ । पशु अधिकार समूहहरूले बलि रोक्न दबाब दिइरहेका छन् । यसका बाबजुद श्रद्धालुहरूको संख्या र बलि दिने प्रथा दुबैमा कमी आएको छैन । पछिल्ला वर्षहरूमा, जनचेतना कार्यक्रम र परम्परामा क्रमिक सुधारका प्रयासहरू पनि भइरहेका छन् ।
सांस्कृतिक महत्त्व
गढीमाई मेलाले धार्मिक आस्था र संस्कृतिको संरक्षण गर्दै आएको छ । यो मेला सामाजिक सम्बन्धलाई बलियो बनाउन, आर्थिक गतिविधि प्रवर्द्धन गर्न र धार्मिक–सांस्कृतिक विविधतालाई उजागर गर्न महत्त्वपूर्ण माध्यम बनेको छ ।
भविष्यतर्फको यात्रा
समय र परिस्थितिसँग मेल खाँदै गढीमाई मेलाले आफ्नो स्वरूपमा केही परिवर्तन गर्दै आएको छ । परम्परागत विधिलाई आधुनिक व्यवस्थापन प्रणालीसँग समायोजन गरेर मेलाको भविष्य अझ उज्ज्वल बनाउन सकिने छ । गढीमाई मेला केवल एक धार्मिक आयोजन होइन, यो मधेशको ऐतिहासिक पहिचान, सांस्कृतिक सम्पदा र सामुदायिक एकताको जीवित प्रतीक हो ।